(-da), (-de) ne zaman ayrı, ne zaman bitişik yazılır?

[™ Freyja]

DE BAĞLACI VE -DE EKİ

 

Bağlaç olan de ile ek olan de'yi birbirinden ayırmak zor mu geliyor? O halde aşağıdaki bilgiler çok işinize yarayabilir.

 

Bağlaç olan de kendinden önce ve kendinden sonra gelen kelimeden ayrı yazılır.

Ek olan -de daima kendinden önce gelen kelimeye bitişik yazılır.

 

Bağlaç olan de cümlenin içinden çıkarılırsa cümlenin anlamı bozulmaz.

Ek olan -de cümlenin içinden çıkarılırsa cümlenin anlamı bozulur.

 

Örnekler:

 

* Bugün yemeği evde yiyeceğim. (Buradaki de, ek olan de'dir ve cümlenin içinden çıkarılırsa cümlede anlam kaybı oluşur. Bu nedenle bitişik yazılır.)

Bugün yemeği ev yiyeceğim. (Anlam bozuldu.)

 

* Kitabın bende kalmış (-de eki)

Kitabın ben kalmış (Anlam bozuldu)

 

* Kitabın Ali'de kalmış (-de eki. Özel isime eklendiği için üstten virgül ile ayrılır.)

Kitabın Ali kalmış (Anlam bozuldu)

 

****

 

Ali de ödevini yapmayı unutmuş. (Bağlaç olan "de" cümlenin içinden çıkartılırsa anlam bozukluğu oluşmaz. Bu nedenle ayrı yazılır.)

Ali ödevini yapmayı unutmuş. (Anlam bozulmadı)

[™ Freyja]

-de eki kendisinden önce gelen ünlü ve ünsüz seslerin özelliklerine uyarak -de, -da, -te, -ta biçimine dönüşür.

 

kapıda kaldım.

kitapta okudum.

evde oturdum.

otobüste gördüm.

 

***

 

Bağlaç olan "de" nin yalnız “da" ve "de” biçimi vardır, “ta" ve "te” biçimi yoktur.

Bir başka deyişle, ayrı yazılan "da / de" hiçbir zaman "ta / te" biçiminde yazılmaz:

 

Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var. (Doğru kullanım)

Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var. (Yanlış kullanım)

 

Gömlek de aldım, kazak da aldım.

Kahve de ister misin?

 

***

 

Ya sözüyle birlikte kullanılan "da" ayrı yazılır:

 

Ya da ... (Doğru kullanım)

Yada ... (Yanlış kullanım)

[™ Freyja]

Bulunma durumu eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır:

 

(deve-de)... devede kulak,

(yol-da)... yolda kalmak,

(ayak-ta)... ayakta durmak,

(iş-te) ... işte çalışmak vb.

 

Yurtta sulh, cihanda sulh

Akıl yaşta değil baştadır.

Akacak kan damarda durmaz.

 

Bu örneklerdeki "-de,-da, -te, -ta" ektir. Cümleden çıkarılırsa cümlelerin anlamı bozulur.

[™ Freyja]

Yeme de yanında yat.

Bülbülü altın kafese koymuşlar: "ille de vatanım" demiş.

 

Bu örneklerdeki "de" ve "da" bağlaçtır. Cümleden çıkarılırsa cümlelerin anlamı bozulmaz.

[™ Freyja]

Şimdi Sen de Herkes Gibisin

(Nazım Hikmet Ran)

 

Gözlerim gözünde aşkı seçmiyor

Onlardan kalbime sevda geçmiyor

Ben yordum ruhumu biraz da sen yor

Çünkü bence şimdi herkes gibisin

 

Yolunu beklerken daha dün gece

Kaçıyorum bugün senden gizlice

Kalbime baktım da işte iyice

Anladım ki sen de herkes gibisin

 

Büsbütün unuttum seni eminim

Maziye karıştı şimdi yeminim

Kalbimde senin için yok bile kinim

Bence sen de şimdi herkes gibisin

[™ Freyja]

Bağlaç olan "de" özel isimden sonra gelirse kesme işaretiyle ayrılmaz.

 

Ayşe'de okula gitti. (Yanlış kullanım)

Ayşe de okula gitti. (Doğru kullanım)

 

Ek olan "de" özel isimden sonra gelirse kesme işaretiyle ayrılır.

 

Defterlerin hepsi Ayşe'de kaldı. (Doğru kullanım)

[™ Freyja]

Biraz da eğlenelim

 

 

Yeminim olsun ben de sizi huzurevine bırakmazsam...

[™ Freyja]

 

 

Eğer elimde sihirli bir değnek olsaydı, çaya batırıp yerdim..

[™ Freyja]

[Φ gloria]

Konuya bir katkım olsun istedim ve çoook güzel bir karikatür buldum...

 

 

Ağızda dağılıyor: Böyle hani bir kurabiye yersiniz ve öyle yumuşak, lezzetli ve kıvamında olmuştur ki ağzımda dağıldı dersiniz ya işte ondan...

Ağız da dağılıyor: Ağzı dağılmış yani onu kastediyor.

 

Her ikisi de bu karikatürün üzerinde çok iyi durmuş, çok alamlı olmuş ama "-da ayrı" cümlesi de hoş bir nüans olmuş

[Φ jeune]

bide ki eki var

tencere dibin kara

benimki senden kara

bu da benden olsun